Atık Ticaretinin Faturası Kime Kesiliyor?

Görünüşte çevreye duyarlı olan gelişmiş ülkeler geri dönüşüm kutularından topladıkları atıklarla ne yapıyor? “Ne saçma soru tabii ki geri dönüştürüyor!” Diyebilirsiniz. Verdikleri imaj bu olsa da gerçekler bu şekilde değil. Bu yazımızda atık ticaretinden bahsedeceğiz.

Atık Ticareti?

“Çöpün ticareti mi olurmuş daha neler?” Diyebilirsiniz ama aşırı tüketen, gelişmiş ülkelerin atıkları az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler için kaynak olabilir. Bu iyimserlik zengin ülkelerin de işine gelir çünkü atıkları ihraç etmek işlemekten daha az maliyetlidir; hem atık alanları azalır, hem de geri dönüşüm hedeflerine ulaşırlar (?!).

Atık ticaretinin temel amacı, döngüsel ekonomiyi teşvik etmek ve atık miktarını azaltmaktır. Atık ticaretinin olası zararlarını en aza indirmek için gerekli düzenlemelerin yer aldığı Uluslararası Basel Sözleşmesi ve AB Atık Sevkiyat Yönetmeliği bulunur ancak ne yazık ki bu düzenlemelere tam anlamıyla uyulmuyor. Bu kurallara imza atan ülkelerden diğerlerine kirli ve geri dönüşmeyen atıklar gönderiliyor. Hatta Kanada gibi, evsel atıkları plastik olarak etiketleyip ihraç eden ülkeler de var. Öyle ki, artan kural dışı atık sevkiyatları sonucunda alıcı konumundaki ülkeler rest çekmeye başladı.

“Gelişmekte Olan” Restler

2014 yılında Kanada ve Filipinler arasında “hatalı” atık sorunu yaşandı. Kanada’dan gelen konteynerlerin “Geri dönüştürülebilir plastik” olarak etiketlendiği ancak etiketlenenin aksine tonlarca evsel atık barındırdığı bildirildi.

Atık ihracatında asıl kriz Çin’in 2018 yılında uygulamaya koyduğu kuralla başladı. Çin, %99,5 oranında saf olmayan ve geri dönüştürülemeyen plastik atık almayacağını açıkladı. Geri dönüştürülebilecek atıklara büyük miktarlarda kirli ve tehlikeli atık karıştırılarak gönderildiği için ithalata sınır getirdiklerini belirttiler.

Çözüm (Yeni Çöp Alanları) Arayışları

1988'den 2016'ya kadar küresel plastik ihracatının %72'si Çin’e yapılıyordu. Çin’in restiyle atık ihraç edememe sorunu başladı ancak Malezya, Vietnam, Tayland, Endonezya, Tayvan, Güney Kore, Türkiye, Hindistan ve Polonya boşluğu doldurmak için harekete geçti. Bunun sonucunda üstesinden gelemeyecekleri kadar yoğun atığa maruz kalan bu ülkeler akışı durdurmak için Basel Sözleşmesi’nden yardım istediler.

Güncellenen Basel Sözleşmesi’ne göre atıklar; sınıflandırılmalı, kontamine olmamalı ve karşılıklı olarak onaylanmalıdır. 1 Ocak 2021'de yürürlüğe giren bu yeni hükümle atık iadeleri başladı ancak ithalat kısıtlamalarının başarısı çok sürmedi ve yasadışı atık ticareti başladı. Resmi rakamlara göre atık sevkiyatlarının %15 ila %30'unun yasadışı olduğu tahmin ediliyor, gerçek rakamların daha da yüksek olduğu düşünülüyor.

Haddini Aşan Atık Ticareti

Atık ticareti yeterince kontrol edilemediği için öngörülen fayda da elde edilemiyor. Dünyadaki atıkların %20'den azının geri dönüştürüldüğü tahmin ediliyor. İthalat yapan ülkelerin çoğu, bırakın ithal edilenleri kendi atıklarını bile yönetecek altyapı ve sermayeden yoksun.

Yoğun atık ticaretinin altından kalkamayan ülkeler, atıkları kendi çöplüklerine veya okyanuslara atıyor. Malezya bakanı "Birleşik Krallık vatandaşlarının geri dönüşüme gönderdiklerine inandıkları şeyler aslında ülkemizde çöpe atılıyor" dedi. Çöp alanları da yetmeyince uygun olmayan şekilde yakarak imha ediyorlar. Maalesef geri dönüşebilecek nitelikteki atıklar da bu imhadan nasiplerini alıyor. Sonuç olarak:

●     Ülkelerin kıyılarında plastik birikiyor.

●     Yerel toplulukların geçim kaynakları tehdit altına giriyor.

●     Verimli araziler çöp alanlarına dönüştürülüyor.

●     Su kaynaklarında tehlikeli seviyelerde ağır metaller bulunuyor.

●     Halk sağlığını tehdit eden zehirli gazlar salınıyor.

●     Atıklar gelişigüzel bir şekilde çevreye atılıyor.

En az atık üretenler bu sorunla en çok mücadele eden ve zararlarını en ağır şekilde yaşayan ülkeler oluyor. Tesco örneğindeki gibi İngiltere’de geri dönüşüm kutusuna atılan ve Türkiye’de bir araziye bırakılan atık ticaretinin durması hepimizin geleceği için önemli. Atık miktarının azalması için elimizdekileri mümkün olduğunca yeniden kullanmalı ve kullanım ömrünü tamamlayan atıkları ileri dönüşüm projelerinde değerlendirmeliyiz. Unutmayın! Dünyanın öbür ucunda açığa çıkan zehirli gazlar sizin de nefes aldığınız bir atmosfere salınıyor.

Kaynaklar

1. https://moderndiplomacy.eu/2022/12/17/global-waste-trade-what-is-it-why-does-it-happen-and-how-to-solve-it/
2. https://time.com/5598032/southeast-asia-plastic-waste-malaysia-philippines/
3. https://www.bbc.com/news/world-48444874
4. https://www.bbc.com/news/business-41582924
5. https://www.bbc.com/news/world-us-canada-48360553
6. https://www.consilium.europa.eu/en/policies/waste-trade/
7. https://www.youtube.com/watch?v=hmGrI_BVlnc
8. https://www.gwcnweb.org/2021/11/14/global-waste-trade-and-its-effects-on-landfills-in-developing-countries/