Biyoplastik Gerçekten Biyobozunur mu?
Sürdür 101
Sentetik maddelerin zararlarıyla ilgili bilgiler yaygınlaştıkça pek cok tüketici sürdürülebilir ürünlere yöneldi. Tüketici taleplerindeki değişim ile birlikte firmalar da ürünlerinin içeriğini ve ambalajlarını bu doğrultuda güncellemeye başladı. “Yeşil pazarlama” stratejileri pek çok yeni tanıma ve EKO-Etiket’e (Yeşil Etiket) sebep oldu. Bu yazımızda kısaca EKO-Etiket’lerin ne anlama geldiğini ve “biyobozunur” ürünleri nasıl bertaraf etmeniz gerektiğini anlatacağız.
EKO-Etiket Karmaşası
“Yeşil” pazarda artan rekabet EKO-Etiket (ECO-Label) sisteminin doğmasına neden oldu. ECO-Label: Ürünün ne kadar çevre dostu olduğunu gösteren ve çeşitli kurumlarca verilen sertifikalardır. EKO-Etiket’lerde sıklıkla kullanılan biyobozunur, biyolojik olarak parçalanabilir ve kompostlanabilir ifadeleri genellikle birbiriyle karıştırılır.
Biyolojik olarak parçalanabilen maddeler ısı, ışık, rüzgar gibi etkenlerle daha küçük parçalara ayrılır. Tamamen yok olmak yerine (plastik gibi) parçalanarak gözle göremeyeceğimiz kadar küçülür (mikroplastik gibi). Biyolojik olarak parçalanabilen bir ürün, biyobozunur değildir yani doğada tamamen yok olmaz.
Biyobozunur terimi bir maddenin mikroorganizmalar tarafından parçalanarak doğal bileşiklere dönüşmesi anlamındadır. Ancak her biyobozunur ürün kompostlanamaz. Bir maddeye “kompostlanabilir" denilebilmesi için iki şartı karşılaması gerekir: Biyolojik olarak parçalanabilmeli ve ayrışmanın sonunda bitkilerin faydalanabileceği maddeler oluşmalıdır. Biyobozunmayla gübre olarak kullanılamayan maddeler de açığa çıkabilir. Bu nedenle biyobozunur özellikteki her şey kompostlanamaz.
Günlük Yaşamdaki Biyobozunur Ürünler
Biyobozunur plastikler (biyoplastik) sentetik plastiğin zararlarını azaltmak ve onun kadar işlevsel bir ürün arayışıyla ortaya çıkmıştır. Biyoplastiğin üretiminde genellikle selüloz ve nişasta açısından zengin bitkilerden yararlanılır. Farklı çeşitleri olsa da en yaygın olan biyoplastik PLA’dır (polilaktik asit). Tercih edilme sebepleri arasında sızdırmazlık, düşük ısıda uygulanabilirlik, kağıt bazlı ürünlere sadece ısıyla yapışabilmesi, şeffaflık ve kolay işlenebilmesi yer alır.
PLA; tek kullanımlık ürünler, otomotiv, tarım ve ambalajlama sektörlerinde kendine yer bulmuştur. Sentetik plastik yerine PLA’nın kullanıldığı ürünlerden bazıları: Streç film, strafor, karton bardaklar, tek kullanımlık plastikler, gıda ambalajları, termoplastik kaplar, saksılar, diş fırçaları, tarımsal örtüler; otomobillerde zemin kaplaması, iç döşeme kumaşı ve yan gövde koruması şeklindedir.
Biyoplastiklerle Kompost Yapılabilir mi?
Firmalar PLA’yı genellikle biyobozunur ve kompostlanabilir olarak tanımlar. Bu da pek çok kişinin PLA’yı organik atıklarla aynı kefeye koymasına neden olur. Fakat gerçekler biraz farklıdır.
PLA, biyobozunabilir ama endüstriyel kompostlama tesislerinde ve ancak belli koşullar altında. Endüstriyel kompostlamada hava, sıcaklık, pH ve nem kontrol altında tutulur. PLA’dan kompost elde etmek için temel olarak 55-70°C'nin üzerinde sıcaklığa ihtiyaç vardır ki evde bu ortamı oluşturmak neredeyse imkansızdır. Endüstriyel kompostlama tesislerinde bozunması birkaç gün veya birkaç ay sürebilir. Fakat PLA için hem yeterli endüstriyel kompostlama tesisi hem de mevcut tesislerin uygun ortamı yoktur.
Alman Çevre Yardımı (DUH) tarafından 1000 kompostlama tesisini kapsayan bir araştırma yapıldı. Araştırma, tesislerin %95'inin biyoplastikleri standartlara uygun şekilde işleyemediğini gösterdi. Ayrıca bu tesislerden %80'i, biyoplastiklerle birlikte diğer organik atıkları kompostlamanın süreci olumsuz etkilediğini belirtti.
Biyoplastik Geri Dönüştürülebilir mi?
Total Corbion, PLA kaplı kağıt bardakların polietilen kaplı standart kağıt bardakların aksine geri dönüştürülebilir olduğunu belirtti. Ama PLA’nın geri dönüşümü standart ayrıştırma tesislerinde yapılamıyor. Çünkü makine veya insan gücüyle PLA'yı diğer plastiklerden ayırmak oldukça zor. PLA sentetik plastiklerle karıştığındaysa tüm parti çöpe gidiyor. Bu nedenle dilek döngüsü yaptığınızda aslında plastik kirliliğini beslemiş oluyorsunuz. Söylemeliyiz ki, eğer etrafınızda PLA’yı kabul eden bir tesis yoksa en iyi seçenek direkt çöpe atmaktır.
Peki PLA'yı çöpe attığınız da ne olur? Diğerleri gibi çevreyi kirletir. Oksijenden yoksun çöp yığınları içinde kalırsa metan açığa çıkabilir ki metan karbondioksitten 23 kat daha güçlü bir sera gazıdır. Yine de doğal ham maddelerden üretilmesi ve biyolojik olarak bozunabilmesi PLA'yı sentetik plastiğe göre biraz daha sürdürülebilir yapar. Ancak tabi ki ideal olan, eğer imkan varsa, PLA dahil her türlü plastikten kaçınmaktır.
Kaynaklar
What 'biodegradable' really means
Biodegradable Products | STANFORD magazine
POLİ(LAKTİK ASİT)’İN KULLANIM ALANLARI VE NANO LİF ÜRETİMDEKİ UYGULAMALARI
Bioplastics for a circular economy | Nature Reviews Materials