Gerçekten Organik mi?

Klasik (konvansiyonel) tarımda üretim karını arttırmak için sıklıkla kimyasal girdilere ve hayvan refahını yok sayan yetiştiricilik yöntemlerine başvurulur. Bu girdiler ve yöntemlerin, kaynakların sürdürülebilirliğine ve canlılara verdiği zararlar ortaya çıktıkça da organik ürünlere yönelim artması kaçınılmaz oldu. Artan talep de organik sertifikalarının ortaya çıkmasına neden oldu. Bu yazımızda organik sertifikaların kapsamını ve güvenilirliğini inceleyeceğiz.

Klasik ve Organik Tarım Farkı

Konvansiyonel (klasik) tarımda esas amaç birim alandan en yüksek verimi almaktır. Bu amaçla yapılan uygulamalar arasında şunlar yer alır: Böcek ilacı (pestisit), hormon, antibiyotik ve suni gübre kullanımı; hayvanların hareket özgürlüğünü ve sağlığını olumsuz şekilde etkileyen yetiştirme koşulları. Konvansiyonel tarımın bir kontrol mekanizması yoktur. Kayıt altına alınmayan tarımsal kimyasalların aşırı kullanımı su ve toprak kaynaklarının kirlenmesine sebep olur.

Organik üretimde yetiştiriciliği hızlı ve kolay hale getiren herhangi bir kimyasal ve yapay birleşen bulunmaz. Ayrıca hayvanlar da masrafı ve ürün kalitesini düşüren sıkışık ortamlarda değil, doğalarına uygun şekilde rahatça hareket edebildikleri yerlerde yetiştirilir. Organik üretim belli kurallara göre yapılır ve girdileri kayıt altına alınır. Çiftçinin bağlı olduğu sertifika kuruluşu tarafından denetimler yapılır. Dolayısıyla organik tarım konvansiyonele göre daha zahmetli ve pahalıdır. Elbette bunlar ürün etiketlerine de yansır.

Neden Organik Sertifika?

Bildiğiniz gibi organik ürünler geleneksel yöntemle üretilen eş değerlerine göre daha pahalıdır. Organik tarım geleneksele göre daha yüksek fayda/maliyet oranlarına (%20-24) sahiptir. Bu yüzden “gerçekten” organik bir ürünün daha pahalı olması normaldir.  Ancak yüksek fiyatlar dolandırıcıların da sektöre girmesine sebep olur.

Organik sertifikalar dolandırıcıların önüne set çekmeyi sağlar. Sertifikaların etkisi tüketici tercihlerinde de görülür. Araştırmaya göre çok az tüketici sertifikasyon logosu olmayan 'organik' ön ekine sahip jenerik etiketlere güvendi. En yüksek fiyat primleri tanınan ve firma denetimleri konusunda da güvenilen logolar için olduğu görüldü.

Organik Sertifikası Nasıl Alınır?

Organik sertifikalarını denetleyen uluslararası bir kuruluş yoktur. Ancak ülkelerin kendi standartları vardır. Türkiye'de organik ürün sertifikasını sadece Tarım ve Orman Bakanlığı’nın onayladığı kuruluşlar verebilir. 2023’ün son çeyreğinde bakanlık onayı geçerli olan 41 kuruluş bulunur.

Sertifikasyon kuruluşları, organik ürün üreticilerini düzenli olarak ziyaret ederek çeşitli belgeler hazırlar. Bunlar incelendikten sonra bakanlığın onayını alan işletmelere organik sertifikası verilir. Üreticilerin denetimi tek sefere mahsus değildir. Üretim sezonu boyunca düzenli olarak 2 kez ziyaret edilir. Gerekli durumlarda analiz için toprak ve ürün numuneleri de alınır.

Türkiye’deki Organik Sertifikaları Neleri Kapsıyor?

Türkiye'de verilen organik ürün sertifikalarının kapsamı kuruluşun yetki belgelerine göre değişir. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın verdiği bu belgelerin geçerlilik süresi de bakanlık tarafından belirlenir. Ayrıca herhangi bir kuruluşun sertifika verme yetkisi belirlenen süre dolmadan da tamamen veya kısmen iptal edilebilir. Aşağıdaki tabloda bazı ulusal ve uluslararası kuruluşların 2023’ün son çeyreğinde geçerli olan denetim alanlarını bir araya getirdik.

Tablo 1: Türkiye'de organik ürün sertifikası veren kuruluşların yetki alanları

1  Gübreler, toprak iyileştiricileri, besin maddeleri ve bitki koruma ürünleri

2 Ürünlerin işlenmesi, ambalajlanması, etiketlenmesi, depolanması, taşınması ve pazarlanması​

Organik sertifikalar tüketicileri aldatan sahte etiketlerin önüne geçmede etkili ama yeterli değildir. Dünya genelinde çok fazla sertifikanın olması ve kapsamlarının farklılık göstermesi çok kafa karıştırıcıdır. Maalesef bunu kullanan sahtekarların sayısı da dikkat çekicidir. Uluslararası bir organik sertifika çıkana kadar yapabileceğiniz en faydalı şey: Ürün üzerindeki sertifikanın gerçek olup olmadığını araştırmak ve şüpheli durumları Alo 174 Gıda Hattı’na bildirmektir.​

Kaynaklar

·       ORGANİK VE KONVENSİYONEL TARIM

·       Yetkili Kuruluşlar (KSK)

·       Considering Fraud Vulnerability Associated with Credence-Based Products Such as Organic Food

Product labelling in the market for organic food: Consumer preferences and willingness-to-pay for different organic certification logos - ScienceDirect